Wat is LaTeX?
Zink Typografie maakt gebruik van LaTeX voor de opmaak van boeken en andere publicaties. LaTeX is een macro-pakket, dat in 1984 door Leslie Lamport is ontworpen om op een eenvoudiger manier om te kunnen gaan met TeX. TeX is een programmeertaal voor het opmaken van documenten, die Donald Knuth vanaf 1978 speciaal daarvoor heeft ontwikkeld.
Hoewel tegenwoordig programma's als Microsoft Word de gebruiker in staat stellen om heel aardige documenten te produceren, biedt het gebruik van LaTeX een rijkdom aan professionele mogelijkheden die voor een goed leesbaar document onontbeerlijk zijn. Hieronder geven we een aantal belangrijke voorbeelden.
Programmeerbaarheid
Werken met een tekstverwerker gaat volgens het principe 'je krijgt wat je ziet', ofwel 'what you see is what you get' (WYSIWYG). Dat biedt voordelen, maar bij het werken aan grote teksten zoals boeken wordt dit nodeloos complex en tijdrovend. LaTeX daarentegen maakt gebruik van platte tekst, voorzien van speciale codes om de structuur en opmaak aangeven, die LaTeX vertaalt naar een compleet opgemaakt PDF-document. Hoewel je voor het gebruik van LaTeX dus een grote hoeveelheid commando's en codes moet kennen, biedt deze aanpak ook de mogelijkheid tot verregaande automatisering.
Dat is precies waar wij gebruik van maken: wij hebben in eigen beheer programmatuur ontwikkeld die een Word-document kan omzetten naar LaTeX-code. Dezelfde programmatuur kan vervolgens een combinatie uit onze stijlenbibliotheek toepassen, waarna wij met behulp van LaTeX een kant-en-klaar PDF-document kunnen produceren. Deze manier van werken verzekert een hoge kwaliteit, grote flexibiliteit en snelle levering, zonder dat de kosten erg hoog worden.
Uitlijning en afbreking
Het algemene beeld en de leesbaarheid van een tekst worden sterk beïnvloed door de manier waarop de tekst is uitgelijnd en afgebroken. LaTeX maakt hiervoor gebruik van de zeer geavanceerde algoritmes van TeX, die de uitlijning en afbrekingen optimaliseren voor de hele paragraaf. Word en andere tekstverwerkers zijn op dit vlak duidelijk de mindere, aangezien ze per regel werken. Dit komt onder andere tot uiting in de onregelmatige spatiëring en de vele afbrekingen. Om de gevolgen hiervan duidelijk te maken, hebben wij een tekst opgemaakt in Microsoft Word 2008 (Mac), Adobe InDesign CS4 en LaTeX; het resultaat laat duidelijk zien dat LaTeX superieur is aan beide andere pakketten: het gebruikt twee keer zo weinig afbrekingen, en toch is de variatie in de woordspatiëring duidelijk kleiner dan bij Word of InDesign. Regels met een veel te grote woordspatiëring komen bij LaTeX dan ook niet voor.
Een vergelijking van de prestaties van MS Word 2008 (Mac), Adobe InDesign CS4 en LaTeX. Klik op de figuur voor het volledige document
[Garamond Premier Pro, 12 pt]
Statistiek van de woordspatiëring in bovengenoemd vergelijkingsdocument
Ligaturen
Diverse letters komen met elkaar in botsing als ze naast elkaar staan. Bekende voorbeelden zijn de combinaties 'fl' en 'fi', waarbij de f het puntje van de i of de bovenkant van de l raakt. Veel lettertypes bevatten daarom speciale karakters voor deze combinaties: de ligaturen. LaTeX zoekt zelf op welke ligaturen een lettertype ondersteunt, en gebruikt ze dan ook. Word en andere tekstverwerkers doen dit niet, zodat de gebruiker zelf naar deze combinaties op zoek moet om ze te vervangen.
MS Word (boven) maakt geen gebruik van ligaturen, LaTeX (onder) gebruikt automatisch alle ondersteunde ligaturen
[Minion Pro, 24 pt]
Hangende cijfers en tabelcijfers
Cijfers kunnen in een tekst op verschillende manieren gebruikt worden. In een tabel of een andere regelmatige rangschikking van getallen is het plezierig als alle cijfers evenveel ruimte innemen en visueel even groot zijn. Maar in een lopende tekst is het een stuk prettiger als de cijfers, net als gewone onderkastletters, soms boven en soms onder de regel uitsteken. Dat geeft een veel natuurlijker beeld. In het eerste geval spreken we van tabelcijfers, in het tweede geval van hangende cijfers. Goede lettertypes bevatten beide, maar helaas maken tekstverwerkingsprogramma's als Word daar geen gebruik van, tenzij een lettertype toevallig alleen maar hangende cijfers bevat. LaTeX kan dat wel, en biedt de gebruiker de mogelijkheid om waar nodig om te schakelen tussen beide varianten.
MS Word (boven) gebruikt alleen maar tabelcijfers, terwijl LaTeX (onder) zowel tabelcijfers als hangende cijfers ondersteunt
[Myriad, 32 pt]
Echte kleinkapitalen
Voor titels, kopteksten en afkortingen worden vaak kleinkapitalen gebruikt: hoofdletters die even hoog zijn als de normale onderkastletters. Hoewel professionele lettertypes speciale kleinkapitalen bevatten, worden die door de meeste tekstverwerkingsprogramma's niet gebruikt. In plaats daarvan worden de echte hoofdletters verkleind. Het resultaat is dat deze valse kleinkapitalen er vreemd geproportioneerd uitzien, en vaak ook nog eens te groot uitvallen.
MS Word (boven) gebruikt geschaalde kapitalen als kleinkapitalen, LaTeX (onder) maakt gebruik van de echte kleinkapitalen uit het lettertype
[Garamond Premier Pro, 32 pt]
Overhang (kerning)
Overhang is het dichter bijeen of verder uit elkaar plaatsen van letters wanneer hun vorm daartoe aanleiding geeft. Dit levert een veel evenwichtiger spatiëring op, wat de leesbaarheid verhoogt. Letters als de T, de V, de W en de A hebben hier baat bij. Professionele lettertype-sets bevatten een uitgebreide overhang-tabel die van alle lettercombinaties aangeeft wat de juiste overhang is. Word, net als de meeste andere tekstverwerkingsprogramma's, negeert deze tabellen, terwijl LaTeX er standaard gebruik van maakt.
MS Word (boven) gebruikt een verkeerde standaard-overhang voor de Ta, AV en VA letterparen, LaTeX (onder) gebruikt juiste waardes uit de overhangtabellen
[Garamond Premier Pro regular en italic, 32 pt]
Zeldzame en historische letters en ligaturen
Met LaTeX kan ook automatisch gebruik gemaakt worden van de extra mogelijkheden van professionele lettertypes. Historische lettervormen zoals de lange s, maar ook extra ligaturen (bijvoorbeeld de combinatie 'st') kunnen allemaal automatisch gebruikt worden in LaTeX. Word geeft geen toegang tot deze mogelijkheden, hoewel het soms lukt om ze handmatig in te voegen.
MS Word: tekst zonder ligaturen of historische letters
[Garamond Premier Pro italic en regular, 16 pt]
LaTeX kan zeldzame en historische ligaturen en letters automatisch gebruiken
[Garamond Premier Pro italic en regular, 16 pt]
[Skia, 24 pt]
Een aantal voorbeelden is overgenomen uit Dario Taraborelli's uitstekende artikel The beauty of LaTeX
